Septuaginta: co to jest i skąd się wzięła?
Septuaginta, często określana jako LXX (od łacińskiego słowa oznaczającego „siedemdziesiąt”), to najstarszy i najbardziej wpływowy grecki przekład Biblii hebrajskiej, a także innych starożytnych tekstów judaizmu. Jej powstanie jest nierozerwalnie związane z dynamicznym rozwojem judaizmu w diasporze, czyli wśród społeczności żydowskich żyjących poza Ziemią Izraela. Wraz z ekspansją greckiej kultury i języka, coraz więcej Żydów posługiwało się greckim Koine, co stworzyło potrzebę dostępności świętych tekstów w ich codziennym języku. Septuaginta stanowiła odpowiedź na tę potrzebę, umożliwiając szerszemu gronu wiernych zgłębianie Pisma Świętego i utrzymanie więzi z tradycją przodków. Jej znaczenie wykracza poza samą religię, wpływając na rozwój języka, filozofii i kultury w całym basenie Morza Śródziemnego.
Historia przekładu: król Ptolemeusz i 72 uczonych
Legenda otaczająca powstanie Septuaginty jest równie fascynująca, co jej historyczne znaczenie. Według starożytnej tradycji, inicjatorem tego monumentalnego przedsięwzięcia był egipski król Ptolemeusz II Filadelfos, który panował w Aleksandrii w III wieku p.n.e. Jego celem było stworzenie obszernej biblioteki, która gromadziłaby dzieła z całego znanego świata. Zachęcony przez swoich doradców, a także przez żydowskich mieszkańców Aleksandrii, Ptolemeusz postanowił pozyskać grecki przekład Tory, czyli pierwszych pięciu ksiąg Biblii hebrajskiej. Tradycja głosi, że do tego zadania zostało powołanych 72 wybitnych żydowskich uczonych, po sześciu z każdego z dwunastu plemion Izraela. Ci mędrcy, pracując w odosobnieniu w Aleksandrii, mieli dokonać tłumaczenia w ciągu 72 dni, z boską pomocą, co miało zapewnić jego niezwykłą dokładność i jedność. Choć dokładne okoliczności powstania przekładu są przedmiotem debat historycznych, to właśnie ta opowieść o królu Ptolemeuszu i 72 uczonych stała się fundamentem dla nazwy „Septuaginta” i podkreśla jej starożytne korzenie oraz autorytet.
Język grecki Koine – dlaczego powstało tłumaczenie?
Powstanie Septuaginty było bezpośrednim wynikiem rozprzestrzenienia się języka greckiego Koine na terenach basenu Morza Śródziemnego, szczególnie po podbojach Aleksandra Wielkiego. Język ten, będący uproszczoną i uniwersalną formą greki klasycznej, stał się lingua franca tamtych czasów, używaną w handlu, administracji i kulturze. W społecznościach żydowskich żyjących poza Izraelem, zwłaszcza w Egipcie, gdzie istniała liczna i prężna diaspora, grecki Koine stał się językiem codziennym. Dla wielu Żydów hebrajski i aramejski, języki biblijne, stawały się coraz mniej zrozumiałe. Aby umożliwić im dostęp do świętych ksiąg i utrzymać więź z ich duchowym dziedzictwem, konieczne było przetłumaczenie Biblii hebrajskiej na zrozumiały dla nich język. Septuaginta, jako najstarszy grecki przekład Biblii hebrajskiej, była odpowiedzią na tę palącą potrzebę. Umożliwiła ona nie tylko zachowanie tożsamości religijnej Żydów posługujących się greką, ale także otworzyła drzwi do poznania ich wiary dla innych kultur.
Zawartość i znaczenie Septuaginty
Księgi Septuaginty: więcej niż hebrajski kanon
Septuaginta wyróżnia się na tle tradycyjnego kanonu Biblii hebrajskiej swoją rozszerzoną zawartością. Oprócz ksiąg uznawanych przez współczesny judaizm rabiniczny, Septuaginta zawiera również teksty, które dziś określamy jako księgi deuterokanoniczne (czyli drugiego kanonu) lub apokryfy. Do tych dodatkowych ksiąg należą między innymi Księga Tobiasza, Księga Judyty, Księgi Machabejskie, Księga Mądrości Salomona, Mądrość Syracha oraz dodatki do Księgi Estery i Księgi Daniela. Te księgi, choć nie weszły do hebrajskiego kanonu biblijnego, były powszechnie czytane i cenione w starożytnym judaizmie, a ich obecność w Septuagincie świadczy o szerszym rozumieniu świętych tekstów przez społeczności żydowskie żyjące w diasporze. Różnice w treści, takie jak dodatek w Księdze Estery czy krótsza wersja Księgi Jeremiasza, pokazują także złożoność procesu powstawania i przekazywania tekstu w starożytności.
Znaczenie dla judaizmu i chrześcijaństwa
Septuaginta odegrała kluczową rolę w utrzymaniu judaizmu wśród Żydów posługujących się greką. Umożliwiła im dostęp do świętych tekstów w zrozumiałym języku, wspierając ich tożsamość religijną i kulturową w obcym środowisku. Dla wczesnego chrześcijaństwa Septuaginta była nieocenionym narzędziem. Jezus i apostołowie, żyjący w świecie grecko-rzymskim, często posługiwali się właśnie tym przekładem podczas swoich nauk i w swoich pismach. Wiele cytatów ze Starego Testamentu przytoczonych w Nowym Testamencie pochodzi bezpośrednio z Septuaginty, co podkreśla jej znaczenie dla formowania się doktryny chrześcijańskiej. Z czasem jednak, w miarę jak chrześcijaństwo oddalało się od swoich żydowskich korzeni, a rabinowie odrzucali Septuagintę (częściowo z powodu jej używania przez chrześcijan), jej znaczenie w judaizmie zmalało. Niemniej jednak, Kościół prawosławny do dziś uznaje grecki tekst Septuaginty za jedyny wiarygodny tekst Starego Testamentu, co świadczy o jej trwałym wpływie na tradycję chrześcijańską.
Jak Septuaginta wpłynęła na Nowy Testament?
Wpływ Septuaginty na Nowy Testament jest niezwykle głęboki i wielowymiarowy. Stanowiła ona podstawowe źródło cytatów ze Starego Testamentu dla autorów nowotestamentowych. Ewangelie, Listy Apostolskie i Apokalipsa często odwołują się do tekstów, które zostały przetłumaczone właśnie na grecki w ramach Septuaginty. To właśnie z Septuaginty pochodzi wiele kluczowych terminów teologicznych i koncepcji, które kształtowały myśl chrześcijańską. Na przykład, przetłumaczenie hebrajskiego tetragramu JHWH na greckie słowo KYRIOS (PAN) w Septuagincie miało istotne konsekwencje dla chrześcijańskiej teologii i sposobu odnoszenia się do Boga. Autorzy Nowego Testamentu, pisząc w języku greckim Koine i odwołując się do tekstów znanych swoim czytelnikom, naturalnie korzystali z bogactwa i formy Septuaginty. Pozwoliło to na stworzenie spójnej narracji teologicznej, która łączyła starotestamentowe proroctwa z życiem i naukami Jezusa Chrystusa.
Rękopisy i wydania Septuaginty
Najważniejsze rękopisy: Synajski, Aleksandryjski, Watykański
Znajomość Septuaginty zawdzięczamy przede wszystkim zachowanym do dziś starożytnym rękopisom. Chociaż sam proces tłumaczenia zakończył się wieki wcześniej, najstarsze kopie Septuaginty, które przetrwały do naszych czasów, pochodzą z IV wieku naszej ery. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują trzy monumentalne kodeksy, które stały się kamieniami węgielnymi dla badań nad tekstem Septuaginty: Kodeks Synajski, Kodeks Aleksandryjski i Kodeks Watykański. Te obszerne zbiory tekstów biblijnych, spisane na pergaminie, zawierają znaczną część Septuaginty i są nieocenionym źródłem wiedzy o jej pierwotnej formie. Różnice między tymi manuskryptami, a także istnienie ponad 2000 innych, mniej kompletnych rękopisów, świadczą o złożoności historii tekstualnej Septuaginty i istnieniu różnych starożytnych recenzji tekstu, takich jak egipska, syryjska czy palestyńska.
Odkrywanie oryginału: wydanie krytyczne i tradycja
Proces odkrywania i rekonstrukcji pierwotnego tekstu Septuaginty jest zadaniem niezwykle skomplikowanym, wymagającym porównania licznych rękopisów i analizy ich wzajemnych powiązań. Dążenie do odtworzenia jak najwierniejszej kopii oryginału doprowadziło do powstania wydań krytycznych, które starają się zsyntetyzować najlepsze dostępne świadectwa tekstualne. Takie wydania, opierając się na starożytnych rękopisach i analizach historycznych, pozwalają badaczom na dogłębne zrozumienie tekstu i jego ewolucji. Jednocześnie, tradycja przekazu, którą reprezentują poszczególne rękopisy i ich recenzje, jest sama w sobie cennym obiektem badań. Różnice w wierności tekstowi hebrajskiemu, które można zaobserwować w różnych fragmentach Septuaginty – od niemal dosłownych tłumaczeń po swobodne parafrazy – dostarczają fascynujących informacji o metodach pracy tłumaczy i ich celach. Zrozumienie tej dynamiki jest kluczowe dla pełnego docenienia dziedzictwa Septuaginty.
Septuaginta: klucz do zrozumienia Pisma Świętego
Septuaginta stanowi nieoceniony klucz do głębszego zrozumienia Pisma Świętego, zarówno dla badaczy, jak i dla osób poszukujących duchowego wglądu. Jako najstarszy grecki przekład Biblii hebrajskiej, oferuje ona unikalną perspektywę na sposób, w jaki pierwotne teksty były rozumiane i interpretowane w starożytności, zwłaszcza w kręgach żydowskiej diaspory oraz we wczesnym Kościele. Analiza jej ksiąg, które wykraczają poza hebrajski kanon, oraz porównanie jej z tekstem masoreckim, pozwala odkryć niuanse znaczeniowe i teologiczne, które mogły zostać utracone w późniejszych przekładach. Ponadto, jej wpływ na Nowy Testament, widoczny w licznych cytatach i języku teologicznym, jest nie do przecenienia. Zrozumienie Septuaginty to otwarcie drzwi do bogactwa historii biblijnej, jej rozwoju językowego i kulturowego, a także do głębszego pojmowania przesłania zawartego w świętych księgach, które kształtowały cywilizację Zachodu.
Dodaj komentarz